Η ασθένεια χαρακτηρίζεται από μεγάλες περιόδους ύφεσης (χωρίς καθόλου ή ελάχιστα συμπτώματα) που διακόπτονται κάποιες φορές από περιόδους έξαρσης με ποικιλία συμπτωμάτων. Τα συμπτώματα ποικίλουν ανάλογα με το τμήμα του εντέρου που έχει προσβάλει η νόσος αλλά και από την βαρύτητα της καταστάσεως. Στοιχείο της νόσου είναι τα χαρακτηριστικά έλκη (πληγές) που ανευρίσκονται σε τμήματα του παχέος ή του λεπτού εντέρου. Μπορεί όμως να βρεθούν και σε οποιοδήποτε άλλο τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα από το στόμα ως τον πρωκτό. Η νόσος του Crohn αλλά και μια άλλη ασθένεια που λέγεται ελκώδης κολίτιδα αναφέρονται συχνά σαν ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις παθήσεις του εντέρου.
Επιδημιολογικά στοιχεία
H νόσος Crohn απαντάται κυρίως στις βιομηχανοποιημένες χώρες και ιδιαίτερα τα αστικά κέντρα. Η επίπτωση της νόσου δηλαδή ο αριθμός των ατόμων που θα νοσήσουν σε διάστημα ενός έτους είναι 5 ανά 100.000 πληθυσμού. Ο επιπολασμός, δηλαδή ο συνολικός αριθμός εκείνων που νοσούν σε μια δεδομένη στιγμή είναι 50 ανά 100.000 κατοίκων. Στην χώρα μας δεν υπάρχουν ακριβή επιδημιολογικά δεδομένα από το σύνολο της ελληνικής επικράτειας. Μελέτες όμως που αφορούν δεδομένα την Κρήτη και την Ήπειρο δείχνουν ότι η επίπτωση και ο επιπολασμός της νόσου είναι παραπλήσια με τα αντίστοιχα των ανεπτυγμένων δυτικών χωρών.
Ατιολογία
Δεν γνωρίζουμε την ακριβή αιτιολογία της νόσου. Οι μελέτες όμως δείχνουν ότι η φλεγμονή του εντέρου που παρατηρείται στην ν. Crohn οφείλεται στη σύνθετη αλληλεπίδραση διαφόρων παραγόντων όπως του ανοσολογικού συστήματος, των γονιδίων αλλά και παραγόντων από το περιβάλλον. Διάφορες ουσίες του περιβάλλοντος που δρουν σαν αντιγόνα μπορεί να δράσουν με άμεσο τρόπο και να προκαλέσουν φλεγμονή. Οι ίδιες ή και άλλες ουσίες μπορεί επίσης εμμέσως να διαγείρουν την άμυνα του οργανισμού δηλαδή το ανοσολογικό του σύστημα ώστε να ξεκινήσει μια ανεξέλεγκτη φλεγμονώδης διαδικασία στο έντερο. Τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί ότι υπάρχουν προδιαθεσικά γονίδια ή μεταλλάξεις γονιδίων που προδιαθέτουν στην νόσο. H αλληλεπίδραση ενός εξωτερικού παράγοντα π.χ. ενός ιού ή βακτηριδίου με το ανοσολογικό σύστημα του ασθενούς μπορεί να πυροδοτήσει την εκδήλωση της νόσου. Μπορεί ακόμα ένας τέτοιος παράγοντας να προκαλέσει βλάβη στο τοίχωμα του εντέρου (π.χ. γαστρεντερίτιδα) και αυτό να πυροδοτήσει μια επιταχυνόμενη παθολογική εξεργασία που θα καταλήξει στην έξαρση της νόσου. Διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες έχουν σχετισθεί με την νόσο όπως π.χ. το κάπνισμα που φαίνεται ότι αυξάνει τον κίνδυνο των υποτροπών της νόσου και την ανάγκη χειρουργείου ενώ η διακοπή του βελτιώνει την φυσική πορεία της νόσου. Ορισμένα φάρμακα όπως αντιρευματικά ή αντισυλληπτικά χάπια έχουν επίσης συσχετισθεί με την νόσο. Ο ρόλος των ψυχολογικών παραγόντων δεν έχει πλήρως διευκρινισθεί αλλά φαίνεται ότι το stress συντελεί στην υποτροπή μιας ήδη εγκατεστημένης νόσου.
Μορφές της νόσου
Αντίθετα με την άλλη ιδιοπαθή φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, την ελκώδη κολίτιδα που εντοπίζεται μόνο στο παχύ έντερο (κόλον), η νόσος Crohn μπορεί να προσβάλει όλο τον πεπτικό σωλήνα από το στόμα ως τον πρωκτό.
Ανάλογα με την ανατομική περιοχή που εντοπίζεται διακρίνονται διάφορες μορφές. Π.χ. Περίπου το 30% αφορά προσβολή μόνο του λεπτού εντέρου και ιδίως του τελικού τμήματος αυτού (τελική ειλεείτις), το 30-40% αφορά προσβολή του λεπτού και του παχέος εντέρου (ειλεοκολίτις), ενώ σε ποσοστό 20-30% έχουμε προσβολή μόνο του παχέος εντέρου (Crohn’s κολίτιδα).
Ανάλογα με την βαρύτητα των συμπτωμάτων η νόσος μπορεί να είναι ήπια έως βαριά. Υπάρχουν διάφοροι δείκτες διαβάθμισης της βαρύτητας της νόσου όπως ο CDAI (Crohn’s disease activity index) κ.α.
Ανάλογα με την προεξάρχουσα κλινική μορφή και τις τυχόν επιπλοκές η νόσος εμφανίζεται ως κυρίως φλεγμονώδης, αποφρακτική και συριγγοποιός (βλ. παρακάτω).
Ποιά είναι τα συμπτώματα της νόσου.
Η πορεία της ν. Crohn χαρακτηρίζεται από εξάρσεις που εναλλάσσονται με περιόδους υφέσεων. Τα συμπτώματα οφείλονται κυρίως στη φλεγμονή του τοιχώματος του προσβληθέντος τμήματος του εντέρου αλλά και στις επιπλοκές της νόσου. Όταν η νόσος είναι σε έξαρση μπορεί να έχουμε ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα:
• Διάρροια. Είναι το συχνότερο πρώτο σύμπτωμα και διαβαθμίζεται από ήπια έως σοβαρή. Η διάρροια μπορεί να περιέχει και βλέννα, πύον ή αίμα. Η τάση του να πάει ο ασθενής στην τουαλέτα επειγόντως είναι συχνή. Μερικές φορές υπάρχει τεινεσμός, το αίσθημα δηλαδή του να θέλει να πάει κάποιος στην τουαλέτα χωρίς όμως αποτέλεσμα.
• Πόνος. Συμβαίνει περίπου στις 7 από τις 10 περιπτώσεις. Το πού εντοπίζεται ο πόνος στην κοιλιά εξαρτάται από το τμήμα του εντέρου που έχει προσβληθεί. Επειδή η πιο συχνά προσβαλλόμενη περιοχή είναι το τελικό τμήμα του λεπτού εντέρου (τελικός ειλεός) συχνότερα ο πόνος εντοπίζεται στο δεξιό κάτω τμήμα της κοιλιάς. Πολλές φορές μάλιστα συγχέεται με τον πόνο της σκωληκοειδίτιδος.
- Απώλεια βάρους. Είναι ένα άλλο συχνό σύμπτωμα
- Γενικό αίσθημα κακουχίας με ανορεξία εύκολη κόπωση και πυρετό.
- Αναιμία
- Άφθες στο στόμα.
- Ραγάδες του πρωκτού αλλά και περιπρωκτικά συρίγγια.
Άλλα συμπτώματα.
Εκτός από τα συμπτώματα που οφείλονται στη προσβολή του εντέρου από την νόσο υπάρχουν και άλλα που οφείλονται σε προσβολή άλλων συστημάτων του οργανισμού. Αυτά περιλαμβάνουν πόνους σε διάφορες αρθρώσεις (αρθρίτιδες), δερματικά εξανθήματα, φλεγμονές στο ήπαρ ή στα μάτια. Κάποια από τα συμπτώματα αυτά σχετίζονται με τις εξάρσεις της νόσου και ενώ άλλα δεν έχουν σχέση με αυτές.
Ποιες είναι οι επιπλοκές της νόσου του Crohn.
Αυτές μπορεί είναι πολλές και ποικίλες. Έτσι π.χ. μπορεί να υπάρχουν
• Στενώσεις: Αυτές οφείλονται κυρίως σε ανάπτυξη ουλώδους ιστού που δημιουργείται σε σημεία που έχει προσβληθεί το έντερο. Μια στένωση μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην δίοδο του εντερικού περιεχομένου και αυτό με τη σειρά του πόνους και συχνά εμέτους
• Συρίγγια: Αυτά εμφανίζονται όταν η φλεγμονή αναπτύσσει κανάλια (τούνελ, πόρους) ανάμεσα σε δύο διαφορετικά τμήματα του σώματος, π.χ. ανάμεσα στο έντερο και στο δέρμα γύρω από τον πρωκτό (περιπρωκτικά συρίγγια) ή ανάμεσα στο λεπτό και το παχύ έντερο (εντεροεντερικά συρίγγια), ανάμεσα στο έντερο και τον κόλπο στις γυναίκες (εντεροκολπικά) κ.α.
• Αποστήματα: Ανάπτυξη πύου σε κοιλότητες του σώματος.
• Οστεοπόρωση: Αυτή οφείλεται στην πτωχή απορρόφηση συστατικών της τροφής από τμήματα του εντέρου που έχουν προσβληθεί.
• Καρκίνος: Οι ασθενείς με νόσο στο παχύ έντερο έχουν έναν μικρό αλλά σαφώς αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό να αναπτύξουν καρκίνο.
Πως γίνεται η διάγνωση της Crohn
Υποψιάζεται κανείς την νόσο του Crohn σε ασθενείς με πυρετό, ευαισθησία και πόνους στην κοιλιακή χώρα, διάρροια με αίμα ή δίχως αίμα και περιπρωκτικές εκδηλώσεις. Στις αιματολογικές εξετάσεις μπορεί να βρεθούν αναιμία, αυξημένος αριθμός λευκών αιμοσφαιρίων και ταχύτητας καθίζησης ερυθρών αιμοσφαιρίων (ΤΚΕ), χαμηλές τιμές λευκωμάτων στο αίμα αλλά και ηλεκτρολυτικές διαταραχές μπορεί να είναι κάποιες από τις αιματολογικές διαταραχές. Ο έλεγχος του παχέος εντέρου γίνεται με τα εύκαμπτο κολονοσκόπιο που επίσης μπορεί να ελέγξει και μερικά εκατοστά του τελικού ειλεού. Κατά την διάρκεια της κολονοσκόπησης βρίσκονται χαρακτηριστικές αλλοιώσεις και ο γιατρός παίρνει βιοψίες που στέλνονται για ιστολογική εξέταση. Οι πιο συνηθισμένες αλλοιώσεις στην κολονοσκόπηση είναι κατά τόπους περιοχές με φλεγμονή και χαρακτηριστικές άφθες ή μακρόστενα οφιοειδή έλκη κατά την οξεία φάση της νόσου. Σε πιο χρόνιες μορφές μπορεί να δει κανείς εικόνα λιθόστρωτου. Στην διάγνωση συμβάλει και ο ακτινολογικός έλεγχος που περιλαμβάνει την αξονική τομογραφία, την αξονική ή την μαγνητική εντερόκλυση. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται όπου είναι διαθέσιμη και η ασύρματη ενδοσκοπική κάψουλα για τον έλεγχο βλαβών στο λεπτό έντερο.
Θεραπεία
H θεραπεία περιλαμβάνει φάρμακα όπως κατασταλτικά της φλεγμονής, αντιβιοτικά, κατασταλτικά του ανοσοποιητικού συστήματος και χειρουργικές επεμβάσεις. Χρησιμοποιείται η κορτιζόνη που δίνεται ενδοφλέβια, από το στόμα ή τοπικά με την μορφή ενεμάτων (κλύσματα) ή υποθέτων. Η μορφή της χορήγησης εξαρτάται από την βαρύτητα και την ανατομική εντόπιση της νόσου. Δίνονται αμινοσαλικυλικά όπως η μεσαλαζίνη (Asacol, Salofalk, Mezavant), αντιβιοτικά όπως η μετρονιδαζόλη(Flagyl), ανοσορυθμιστικά όπως η αζαθειοπρινη και η 6-μερκαπτοπουρίνη. Τα τελευταία χρόνια μια νέα κατηγορία φαρμάκων με πολλά υποσχόμενα αποτελέσματα είναι οι αντι-TNF παράγοντες όπως η ινφλιξιμάμπη (Remicade) κι η ανταλουμιμάμπη (Humira).
Η νόσος Crohn με μια ματιά
- Η νόσος Crohn είναι μια χρόνια φλεγμονώδης νόσος του εντέρου.
- Προσβάλει κυρίως νέες ηλικίες
- Η αιτιολογία της δεν είναι γνωστή.
- Χαρακτηριστικά έλκη ανευρίσκονται στο λεπτό, στο παχύ έντερο ή και στα δύο.
- Τα βασικά συμπτώματα είναι οι πόνοι στην κοιλιά, οι διάρροιες, ο πυρετός, η απώλεια βάρους και η γενική κακουχία.
- Η νόσος Crohn στο λεπτό έντερο μπορεί να προκαλέσει στενώσεις και ακολούθως ειλεό αλλά και συρίγγια.
- Η νόσος Crohn μπορεί να συνοδεύεται από αρθρίτιδες, οφθαλμικές και δερματικές βλάβες αλλά και ηπατικές διαταραχές.
- Η διάγνωση τίθεται από το ιστορικό, τον ενδοσκοπικό έλεγχο και τις βιοψίες, τον αιματολογικό και ακτινολογικό έλεγχο.
- Η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας εξαρτάται από την εντόπιση (λεπτό έντερο, παχύ έντερο κ.λ.π.) και την έκταση των βλαβών καθώς και από την βαρύτητα των συμπτωμάτων.
- Η θεραπεία περιλαμβάνει φάρμακα όπως αντιβιοτικά, κατασταλτικά της φλεγμονής, ρυθμιστικά του ανοσοποιητικού συστήματος και χειρουργικές επεμβάσεις.
